Ekspedicija Zastava 101 - Kragujevac-Kilimandžaro

     *NAPOMENA: Izvor informacija za tekst koji slijedi je korišten sa nostalgija.com, a originalni autor teksta je Novica Marković - Zastava 101 Klub

Ensvid Hadžajlić - MosHer

     Koliko vozača ZASTAVE 101 i ljubitelja automobilizma uopšte zna šta je Ekspedicija “ZASTAVA 101 - Kragujevac-Kilimandžaro”?

     Odgovor je malo.

     Poslije više od 40 godina od Ekspedicije Zastava 101 - Kragujevac-Kilimandžaro, javnost je u potpunosti zaboravila na ovu, u svoje vrijeme, nevjerovatnu avanturu. Sve je počelo 2004. godine kada je jednostavnim ukucavanjem: “Ekspedicija Kragujevac-Kilimandžaro” na internet pretraživačima, rezultat bio negativan. Novica Marković, jedan od osnivača Zastava 101 Kluba je i pored suzdržanosti zvaničnika fabrike Zastava automobili, otpočeo opširno istraživanje o KK ekspediciji. Prvi tragovi da je ekspedicija zaista postojala su bili reklamna značka i blokčić, a  nakon nekoliko godina istraživanja, 2006. godine zahvaljujući tadašnjem uredniku Zastava Info, gospodinu Radojeviću utvrđen je tačan naziv knjige: “Džambo Afriko” Bogdana Šeklera. Prvi članak Novice Markovića je potpuno osvojio internet forume i uključen je u monografiju “Zastava - Priča o jednom brendu” Danijela Kadarjana. Konačne informacije o KK ekspediciji su obezbjedili ljudi koji su odigrali ključne uloge na KK ekspediciji na osnovu čijih je svjedočenja nastao ovaj članak, prof. dr Milan Rakočević - idejni tvorac ekspedicije, Branko Baletić - režiser filma “Kragujevac-Kilimandžaro” i Miodrag Barlov - mehaničar Zastave.

     Prof. dr Milan Rakočević je u svojoj mladosti bio veliki automobilista. Više je volio da bude suvozač nego vozač u reli sportu. Bio je stalni suvozač asa jugoslovenskog auto-moto sporta Bate Nađa. Te 1975. godine odlučio je da Crvenoj Zastavi predloži maestralan poduhvat: Ekspediciju Kragujevac-Kilimandžaro koju je osmislio dok je pješačio pustinjama Afrike, a u tehničkoj pripremi mu je pomogao Branimir Perić - Džo, naš šampion reli sporta. Kada je Zastava prihvatila izazov, pravi posao je bio naći sponzore. Međutim, poziv su odmah prihvatili “Modriča”, “Tigar”, fabrika konzervirane hrane iz Sombora i mnoge druge male fabrike.

     Dragan Drakulić, tadašnji direktor Komercijale Crvene Zastave uvidio je da je prijedlog o ekspediciji idealna prilika za promociju najboljeg modela jugoslovneske auto-industrije, ali i šansu da se “Stojadin” isproba u eksploataciji pod nenormalnim uslovima. Ekspediciju je podržao i tadašnji direktor Zavoda Crvena Zastava, gvozdeni Prvoslav Raković.

     Poslije prigodne svečanosti, ekspedicija je 14. februara 1975. godine krenula na put od Kragujevca do Kilimandžara, dužine preko 11.000 kilometara i to kroz bespuća Nubijske pustinje, savana, kamenjara, trnovitih predijela i močvara.

    

     Učesnici:

     - 5 novih, crvenih ZASTAVA 101, 4 sa ukrasnim naljepnicama, bez zadnjih sjedišta i jedna u punom fabričkom sjaju - sa nadimkom “Salonac” kako su je članovi ekspedicije nazvali. U motorima se nalazilo ulje OPTIMA MODRIČA, GUME TIGAR Pirot;

     - Branimir Perić Džo - vođa ekspedicije

     - Ginka Milinković - pomoćnik organizatora

     - Milan Rakočević - organizator ekspedicije

     - Slobodan Nikolić i Miodrag Barlov - automehaničari iz Zastave

     - Joža Vlahović - novinar “Vijesnika” iz Zagreba

     - Bratislav Grbić - kamerman

     - Branko Baletić - televizijski režiser

     - Dušan Sekulić - novinar “Ilustrovane politike”

     - Mioljub Jelesijević - fotoreporter

     - Bogdan Šekler - pisac knjige o ekspediciji Kragujevac-Kilimandžaro, “DŽAMBO AFRIKO”, zvanični ljekar ekspedicije, novinar “Večernjih novosti” i “Borbe”

    

     Maršruta:

     Ekspedicija je prošla i kroz zemlje NESVRSTANIH:

     - Grčka

     - Egipat

     - Sudan

     - Kenija

     - Uganda

     - Tanzanija

    

     Kako bi čitaoci mogli da provjere kuda je ekspedicija morala da prođe, evo spiska bitnijih mjesta kroz koja su prošli:

     - Kragujevac

     - Skoplje

     - Đevđelija

     - Atina

     - Pirej

     - Patras

     - Aleksandrija

     - Kairo

     - Kena

     - Luksor

     - Asuan

     - Jezero Naser

     - Vadi Halfa

     - Stanica broj 6 - u pustinji

     - Abu Hamed

     - El Šereik

     - Berber

     - Atabara

     - Sendi

     - Kartum

     - Kosti

     - Malakal

     - Kongor

     - Malek

     - Bor

     - Džuba

     - Torit

     - Kapeta

     - Lokičokio

     - Lodvar

     - Kitale

     - Eldoret i Nakuru (na samom Ekvatoru)

     - Najrobi

     - Namanga Aruha

     - Mosi

     - Marangu

     - Mombasa

     - Kilimandžaro - osvojen je vrh “Džilmas point” sa konačištima “Mandara hat”, “Orombo hat” i “Kibu hat”. Na vrhu Kilimandžara se tada zavijorila zastava samouprave.

    

     Kada KK ekspediciju posmatramo iz ugla istorijskog poduhvata, zaključak je da je to bio poduhvat koji je nemoguće ponoviti jer je 1975. godina bila jedina godina relativno stabilne političke i bezbjednosne situacije na Afričkom kontinentu. Osnovni adut koji je članove ekspedicije izvukao iz različitih nezgodnih situacija je bio postojanje saveza Nesvrstanih, a Jugoslovenski pasoš je otvarao različita vrata i omekšavao stavove lokalnih vlasti, pa su članovi ekspedicije ispraćani uz pozdrave Titu. Takođe, Energoprojekt i druge jugoslovenske firme su izvodile radove širom Afrike, tako da se ekspedicija mogla obratiti za pomoć i našim ljudima stacioniranim u Africi. Posmatranjem cjelokupne ekspedicije sa aspekta modernog vremena, slobodno možemo zaključiti da sve činjenice podsjećaju više na bajku nego na realan istorijski događaj.

     Ako KK ekspediciju posmatramo iz ugla medija, ovaj događaj je bio izuzetno važan i široko zastupljen. Jugoslovenski listovi koji su imali ekskluzivno pravo objavljivanja članaka i fotografija su bili: Ilustrovana Politika, Novosti, Borba, Vijesnik, a mnogi drugi su to pravo otkupljivali, dok je glavni medij bio TANJUG. To je bilo vrijeme kada su se informacije prenosile telefonskim putem ili teleksom, a fotografije su se slale avionskom poštom. KK ekspediciju su pratili i inostrani mediji Evrope, a naročitu pažnju su posvetili mediji zemalja kroz koje je ekspedicija prolazila. Naslovi koji su bili zanimljivi su: “Avantura 11 Jugoslovena”, “Kroz pustinju i prašumu”.

     Ako KK ekspediciju posmatramo iz ugla književne, fotografije i filmske umjetnosti, KK ekspedicija je izuzetno značajan poduhvat jer su napisane dvije knjige: “Džambo Afriko” Bogdana Šeklera i “Putokaz za jug” Dušana Sekulića.

     U režiji Branka Baletića, kroz kameru Bratislava Grbića, uz scenario Ginke Milinković i muziku Zorana Simjanovića, nastao je dokumentarni film “Ekspedicija Kragujevac-Kilimandžaro”, koji je bio nepovratno izgubljen dugi niz godina, ali upornost Novice Markovića, uz saradnju Zorana Simjanovića i Branka Baletića, ali i brižljivo čuvanje od strane Milana Rakočevića je rezultiralo da se kopija ovog filma nalazi pod zaštitom Jugoslovenske kinoteke, kao i Kinoteke Crne Gore.

     Veliki broj fotografija je načinio Mioljub Jelesijević, koje je Zastava kasnije koristila u svim reklamnim kampanjama. U Tanzaniji je organizovano fotografisanje automobila uz poziranje manekenke Vini Kibuja koje su i za današnje pojmove svojevrstan primjer umjetničke fotografije. Fotografije Mioljuba Jelesijevića su predstavljene u jubilarnim izdanjima “Ilustrovane Politike” kao fotografije koje su obilježile 1975. godinu. Takođe, za malo koji evropski automobil se može reći da je zagazio u siromašne, zabačene djelove Afrike gdje su ljudi 1975. godine još uvijek išli nagi i da nikada nisu vidili putnički automobil.

     Iz ugla automobilizma, KK ekspedicija je otvorila vrata tržišta sjeverne Afrike za “Zastavu 101”, ali i za “Fiat 128” . Naročita histerija za kupovinu “Fiata 128” je nastala u Egiptu gdje se ovaj model sklapao od djelova iz Kragujevca do 2009. godine, a i danas je taj automobil među omiljenima u Kairu.

     Zanimljivost je da je KK ekspedicija u pojedinim mjestima dočekana kao takmičarska ekipa “East African rally” jer je ruta ekspedicije zahvatila dio itinerera ovog takmičenja.

     Za samu “Zastavu 101”, ova ekspedicija je dokaz i svjedočenje o kvalitetu i izdržljivosti Jugoslovenskog četverotočkaša - preko 11.000 kilometara je prevaljeno, kroz bespuća uz minimum kvarova: zbog skokova sa pješčanih dina u pustinji pukao je jedan gibanj i dvije viljuške zadnjeg trapa, zbog prelijetanja suhih rječnih korita sa šiljatim kamenjem na obalama, jedan karter nije izdržao, a oštro trnje je na dionici nakon pustinje izazvalo veliki broj pucanja guma na relativno kratkom putu, ali nijedan kvar nije ozbiljno zaustavio ekspediciju. Visoke temperature nisu bile problem za “Stojadina”, ali kasetofoni “Ei Niš - Tesla” su se gotovo istopili.

     “Zastave 101” koje su krenule na ekspediciju su bile potpuno nove, sa linije za Francusko tržište što znači da su višestruko provjerene prije silaska sa same proizvodne trake. Sjedišta su bila specijalno tapacirana u kombinaciji vinil-štof na sjedalnom dijelu kako bi se umanjile nelagodnosti vrelih sjedišta na visokim pustinjskim temperaturama. Primjenjeni su eksperimentalni djelovi kao što su uljni pred-filter vazduha, utege prednjeg trapa - poznate pod nazivom “sanke”.

     Vješti automehaničari Zastave Nikolić i Barlov su tokom cijele ekspedicije vodili računa o dobrom stanju “Stojadina” uz krajnji zaključak da je “Zastava 101” zaista, za svoje vrijeme, bio izdržljiv i pouzdan automobil. Preventiva koja je urađena na motoru, kada su temperature prešle 50 stepeni Celzijusa na pustinjskom suncu, izvađeni su termostati motora, a ventilatori hladnjaka stavljeni u neprestani rad, što se pokazalo korisnim jer se nijedan “Stojadin” nije pregrijao, bez obzira na visoku turažu pod kojom su voženi po pijesku (ako brzina padne ispod 120 kilometara na sat, “Zastave 101” su se znale ukopati u pijesak do poda). Eksperimentalno su testirane posebne “pustinjske gume” iz Tigra - vrsta krampon  gume sa povećanom izdržljivošću na jake udare i visoke temperature.

     Cjelokupna ekipa ekspedicije je imala veliko iskustvo za volanom, ali veliki napor je bio potreban da se pobijedi Nubijska pustinja. Kada su automobili propadali u pjesak, svi su morali složno da otkopavaju i da guraju “Stojadine”. Pustinjska oluja “Habub” je bila stalna prijetnja koju su naši pobijedili odlučnom vožnjom.

    

     Epilog:

     Ekspedicija je uspješno okončana planinarenjem i osvajanjem vrha Kilimandžara, “Džilmans pointa”.

     Članovi ekspedicije su se vratili u Beograd avionom, zahvaljujući sponzorstvu “Al-Italie”.

     Svih 5 “Zastava 101” je u voznom stanju ukrcano na teretni brod u Tanzaniji i poslano u Atinu, gdje su ih ponovo preuzeli članovi ekspedicije i dovezli ih u Kragujevac. Jedan od KK “Stojadina” je bio izložen na sajmu automobila u Beogradu 1975. godine gdje su bili prisuti i svi članovi ekspedicije koje je publika pozdravila gromoglasnim aplauzom. Automobili su zatim razdjeljeni po filijalama Zastave gdje su dočekali kraj svog radnog vjeka. Međutim, prototip “Zastave 101” iz 1969. godine je u nekom trenutku stilizovan kao “Stojadin” sa ekspedicije i kao takav se nalazi pod zaštitom države u hangaru u Kragujevcu. Neprovjerene informacije govore da je svih 5 motora iz KK “Stojadina” sačuvano u prostorijama nekadašnjeg Zastava sporta.

     Više detalja o “Ekspediciji Zastava 101, Kragujevac-Kilimandžaro” možete pročitati  na stranici Zastava 101 Kluba (www.zastava101.serbianforum.info). Članovi Zastava 101 Kluba su dali svečano obećanje učesnicima ekspedicije da će čuvati sjećanje na ovaj događaj.